آشنایی با تجهیزات چشم پزشکی

همانطور که می دانید رشد روزافزون علم و فناوری تاثیرات بسیاری در تمام بخش های زندگی ما گذاشته است و از جمله با علم پزشکی و سلامت انسان ها بسیار مرتبط است. نقش علم مهندسی پزشکی و تاثیرات تجهیزات پزشکی در بخش های مختلف پزشکی و سلامت، بسیار چشم گیر و قابل توجه است و این روزها اهمیت آن از کسی پوشیده نیست. یکی از بخش های بسیار مهم در پزشکی ،چشم پزشکی و بینایی سنجی است که در این مطلب به این موضوع می پردازیم.

تجهیزات چشم پزشکی به دو دسته تجهیزات چشم پزشکی اندازه گیری و تشخیصی و تجهیزات چشم پزشکی درمانی تقسیم بندی می شوند.

انواع تجهیزات چشم پزشکی

چارت اسنلن
پروژکتور چشمی
آفتالموسکوپ
رتینوسکوپ
اسلیت لمپ
آنژیوگرافی
کراتومتر
توپوگرافی
پاکی متری
پریمتری
تونومتر
لنزومتر
بیومتری
پنتاکم
OCT
میکروسکوپ جراحی
فیکو- ویترکتومی
لیزر
میکروکراتوم

چارت اسنلن

در تست بینایی، چشم پزشک با استفاده از چارت بینایی، میزان بینایی شما را در مقایسه با افراد با دید طبیعی می سنجد. نمونه کلاسیک چارت بینایی، به چارت اسنلن Snellen مشهور است که توسط چشم پزشک آلمانی هرمن اسنلن در سال 1960 طراحی شد. انواع مختلفی از چارت های بینایی اسنلن موجود است، اما عموما همه آن ها از 11 ردیف از حروف بزرگ انگلیسی تشکیل شده اند. بالاترین حرف تابلو شامل یک حرف )معمولا حرف E) است؛ اما ممکن است از سایر حروف انگلیسی نیز استفاده شود. سایر ردیف ها شامل حروفی است که تدریجا به طرف پایین کوچکتر می شوند. در طی معاینه، چشم پزشک از شما می خواهد که ردیف با کوچکترین حروفی را که قادر به تشخیص هستید، بخوانید. اگر قادر به تشخیص پایین ترین ردیف بودید، حدت بینائیتان خیلی خوب است.

پروژکتور چشمی

پروژکتور چشمی وسیله ای در چشم پزشکی است که بیشتر برای بررسی سلامت قرنیه و عنبیه مورد استفاده قرار می گیرد. این دستگاه به صورت رو میزی بوده و در مدل های مختلفی یافت می شود.

آفتالموسکوپ

آفتالموسکوپ، وسیلهای است که برای معاینه چشم استفاده میشود. مهمترین مزیت استفاده از آن، تعیین سلامت رتین و محفظه ویتروس است. در بیماران مبتلا به سردرد، یافته دیسکهای بینایی متورم یا ادم پاپیلا، علامت کلیدی است و نشانه افزایش فشار داخل جمجمه به علل مختلفی مانند هیدروسفالی، افزایش فشار داخل جمجمهای خوشخیم (سودوتومور سربری) یا تومورهای مغزی ایجاد میشوند.

در بیماران مبتلا به دیابت قندی؛ معاینه مرتب چشم توسط افتالموسکوپ (هر 6 ماه تا یک سال، یک بار) برای غربالگری و تشخیص زودرس رتینوپاتی دیابتیک که از علل مهم از دست دادن بینایی است، لازم است. در هنگام استفاده از این وسیله فرد مشاهده کننده می توانند با شخص فاصله ای در حدود یک دست داشته باشد و تصویر معکوس شده توسط یک عدسی محدب مشاهده شود. مهم ترین مزیت استفاده از آن، تعیین سلامت رتین و محفظه ویتروس است. با این وسیله معاینه کننده از طریق سوراخ مردمک می تواند سطح شبکیه چشم و اجزای آن را شامل بررسی عروق خونی– دیسک اپتیک یا سر عصب بینایی و ماکولا یا لکه زرد چشم را بررسی کند. به عبارت دیگر با این وسیله بیماریهای سطح خلفی چشم بررسی می شود.

رتینوسکوپ

رتینوسکوپ ابزاری کمکی در چشم پزشکی تخصصی است. از جمله کاربردهای رتینوسکوپ می توان به کمک به تشخیص دوربینی، نزدیک بینی، آستیگماتیزم و به طور کلی سنجش نیروی انکساری چشم اشاره کرد.

اسلیت لمپ

از این وسیله برای بررسی بیماری های سطح قدامی چشم استفاده می شود. با این وسیله معاینه کننده می تواند اجزای چشم شامل پلک ها – مجاری اشکی– ملتحمه -قرنیه- عدسی – زلالیه – زجاجیه و حتی با امکانات جانبی شبکیه را نیز بررسی کند. با این وسیله طیف وسیعی از بیماری های اجزای نام برده چشم را می توان تشخیص داد. بیشتـریـن کـاربـرد ایـن وسیلـه تشخیـص کـدورت هـای مـدیـاهـای شفـاف چشم مانند اختلالات قرنیه و آب مروارید و حتی آب سیاه است و در مدل های مختلف وجود دارد.

آنژیوگرافی

برای انجام این تست، تزریق Fluorescein به داخل ورید بازویی انجام می گیرد و برای عکس برداری از قسمت عقبی چشم، از دوربین fundus استفاده می شود. این تست برای بررسی جریان خون شبکیه و کوروئید استفاده می شود. معمولا برای بررسی عروق شبکیه از فلئورسئین و برای بررسی عروق کوروئیدال و قسمت های عمقی تر، از ICG استفاده می شود. آنژیوگرافی فلئورسئین بیشتر برای بررسی رتینوپاتی دیابتی، بیماری های انسدادی عروق مانند انسداد شریان یا ورید شبکیه و ارزیابی دژنرسانس wet ماکولا کاربرد دارد. ICG، برای بررسی خون درماکولا مانند نوع wet دژنرساس وابسته به سن استفاده می شود. هر دو نوع ماده، عوارض بسیار کمی دارند و می توان با اطمینان از آن ها استفاده کرد.

کراتومتر

وسـیـلـه ای است که متخصصان حـفـاظـت از چـشـم بـرای انـدازه گـیـری انـحنا و بازتاب سطح قدامی قرنیه از آن استفاده می کنند. کراتومتر، که گاهی افتالمومتر نیز نـامـیـده مـیشـود، در ابـتـدا بـرای تـشـخـیـص آسـتـیـگـمـاتـیـسـم و تـعـیین درجه و درمان آسـتـیـگـمـاتیسم استفاده میشد. کــراتــومـتــرهـای امـروزی از سـنـسـورهـای نـوری و تـکـنـولـوژی کـامـپـیـوتـری بـرای انـدازهگیـری تطبیـق و کنتراست قرنیه در برابر مقدارهای از قبل تعیین شده استفاده میکنند. مقدارهای تعیین شده توسط کراتومتر، مقدارهای “کراتومتریک” نامیده می شوند و متخصصان حفاظت از چشم را قادر می سازند که وجود و درجه آستیگماتیسم را تعیین کنند. همچنین یک کراتومتر بارها در پروسه های خاص عمل جراحی، برای کمک به جراح چشم استفاده می شود. استفاده کننده کراتومتر یک چراغ LED به عنوان نقطه کانونی برای مریض و انکسار زوایا (منتها درجات) مناسب،آماده می کند که جراح را قادر می سازد در طی آب مروارید و دیگر جراحی های اصلاحی چشم، برش های دقیقی ایجاد کند. همانگونه که کراتومتر با تکنولوژی تکامل می یابد سایر ابزارها و جریاناتی که جهت حفاظت از چشم انجام می شود نیز توسعه می یابد. امروزه نه تنها بـرای متخصصـان حفـاظـت از چشـم تعییـن دلیل اصلی مشکلات بینایی امکان پذیر نیست، بلکه تصحیح بسیاری از شرایط موثر بر سلامت بینایی و چشم از طریق جراحی نیز امکان پذیر نیست.

توپوگرافی

توپوگرافی كه اصل لغت آن از منشا علم زمین شناسی گرفته شده به معنای نقشه بلندی و پستی های سطح قرنیه است. دستگاه توپوگرافی حلقه های نورانی بر سطح قرنیه می تاباند كه دستگاه كامپیوتر همراه آن از روی بازتاب شكل این حلقه ها به قدرت انكساری قرنیه در نقاط مختلف آن پی می برد. قدرت های مختلف سطح قرنیه به صورت رنگهای مختلف طراحی و مشخص می شود كه باعث سهولت در تشخیص بیماری های مختلف قرنیه می شود. انجام توپوگرافی قبل از عمل برای آن است كه بیماری های مختلف به خصوص اگر آستیگماتیسم نامنظم یا قوز قرنیه وجود داشته باشد تشخیص داده شود.

پاکی متری

پاکی متری روشی است که در آن با استفاده از امواج مافوق صوت ضخامت قرنیه اندازه گرفته می شود. پاکی متری یک اقدام اساسی و اصلی قبل از انجام جراحی های عیوب انکساری مانند لیزیک است زیرا در این قبیل جراحی ها قسمتی از بافت قرنیه برداشته می شود.

پریمتری

پریمتری (Perimetry) از دو واژه Peri به معنی اطراف و Metery که به معنی اندازه گیری است تشکیل شده است و در کل به معنای اندازه گیری و ترسیم میدان بینایی فرد است. به کمک روش پریمترى اختلال میدان دید ناشى از بیمارىهاى شبکیه، عصب بینائى و مسیر بینائى داخل جمجمهاى را تشخیص داده و پیگیرى مىکنند. باید توجه داشت که این آزمون به پاسخهاى فرد وابسته است. روشهای انجام پریمتری متفاوت است. در روش پریمتری استاتیک (ثابت) ابتدا یک نور ضعیف را در محلی خاص نشان میدهند، اگر دیده نشد، بدون حرکت دادن محل نور، شدت نور را افزایش میدهند تا اینکه فرد آن را ببیند. این را آستانه آن محل میگویند. این کار را در نقاط مختلف تکرار کرده و حساسیت نوری نقاط مختلف را با هم مقایسه میکنند. در روش پریمتری کینتیک (متحرک)، شـئ آزمودنی (با اندازه و روشنی ثابت) را در محورهای مختلف از محیط به مرکز میدان دید میآورند تا اینکه در هر محور فرد آن را ببیند. این نقاط سر حد بینایی را به هم وصل میکنند تا یک ایزوپتر (lsopter) بهدست آید (در داخل ایزوپتر، آن هدف را میتوان دید و در خارج آن نمی توان دید). هر چه ایزوپتر بزرگتر باشد، میدان دید بهتر است. هر چه روشنایی شئ آزمون بیشتر باشد و اندازه شئ آزمون بزرگتر باشد، ایزوپتر ترسیمی برای آن شئ بزرگتر است. روش دیگر، صفحه مماسی (Tangent Screen) است. صفحه مماسی سادهترین وسیله پریمتری است. در این روش از سنجاقهای سفید روی یک چوب سیاه استفاده میشود که در برابر یک صفحه سیاه نشان داده میشوند. این روش 30 درجه مرکزی میدان بینایی را بررسی میکند. در روش پریمتر گولدمن ، بیمار در برابر نیمکره سفید توخالی مینشیند و سپس میدان دید او توسط نقاط نورانی که شدت و اندازه آنها قابل تنظیم است، به هر دو روش استاتیک و کینتیک بررسی و ترسیم میشود. همچنین در روش پریمترهای خودکار کامپیوتری، به کمک کامپیوتر حساسیت آستانه هر نقطه از میدان دید (پریمتری استاتیک) را به دقت به صورت اعدادی مشخص میکنند. این دستگاه میتواند پریمتری بیمار را بهصورت نمودارهایی که حاصل اتصال نقاط مشابه (از نظر حساسیت) به هم است، نشان دهد و همچنین نتیجه پریمتری بیمار را در حافظه خود نگه دارد.

تونومتر

به وسیله این دستگاه قادر خواهیم بود فشار کره چشم را اندازه گیری کنیم. فشار بالای چشم باعث بروز بیماری به اسم گلوکوما یا همان آب سیاه می شود که اگر درمان نشود منجر به آسیب دیدن دید فرد و در نهایت کوری می شود. بدین منظور پیشنهاد می شود که همه افراد بالای 40 سال هر 3 یا 5 سال برای جلوگیری از بروز بیماری گلوکوما مورد آزمایش قرار بگیرند.

لنزمتر

لنزمتر دستگاهی است که به وسیله آن، توان، محور و مقدار منشور یک عدسی تعیین می شود و یکی از وسایل ضروری هر مؤسسه عینک سازی است و در مدل های گوناگون یا با نام های تجاری از قبیل : لنزومتر، ورتومتر، اولی متر، رفراکسیونومتر، فوکومتر یافت می شود و در یک تعریف کلی می توان گفت: این گونه لنزمتر های دستی، دارای حدودا یک صد و پنجاه قطعه مکانیکی با عملکردها و حساسیت های مختلف و تقریبا دارای پانزده عنصر اپتیکی که شامل عدسی هایی با ضریب شکست های بسیارحساس و آینه انعکاسی، خط کش مدرج و حدود چهار عدد شیشه رتیکول بسیار دقیق باشند و در بعضی از لنزمتر های جدید، مقدار درصد جذب اشعه ماوراء بنفش(UV) و عدد آبهی ( Abbe) عدسی را هم می توان مشاهده نمود. بعضی از لنزمتر ها، اتوماتیک و دیجیتالی هستند و توان عدسی به صورت پرینت(چاپ شده) از دستگاه خارج می شود و از ± 0.12 الی± 30.0 دیوپتر را می توان اندازه گیری کرد. در بعضی از لنزمترها، توان عدسی از داخل و بعضی دیگر از بیرون خوانده می شود. از انواع دیگر این دستگاه، می توان از لنزمترهای تلویزیونی نام برد که صفحه نمایشگر تعیین محور و توان عدسی از بیرون قابل رؤیت است. بعضی دیگر، دستی هستند که نوع دستی آن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

بیومتری

بیومتری یک قدم اساسی قبل از جراحی کاتاراکت است.هدف بیومتری توانایی انتخاب دقیق لنزی است که برای هر یا بیمار خاص گرفته می شود. انجام بیومتری قبل از هر عمل کاتاراکت لازم و نیازمند مهارت است و چشم پزشکان بایستی با نحوه انجام آن آشنا باشند. دقت اندازه گیری بیومتری نیز برای جراح بسیار مهم است تا نتایج به دست آمده قابل اعتماد باشد و توسط یک سری علل مثلا مشکلات دستگاه یا تکنیک اندازه گیری ضعیف مخدوش نشود.

پنتاکم

پنتاکم یک دستگاه تشخیصی است که برای اندازهگیری و معاینه سگمان قدامی چشم طراحی شده است. این دستگاه تصاویری از قسمت قدامی چشم ثبت میکند که شامل قرنیه، مردمک، اتاق قدامی و لنز است. این دستگاه که بسیار پیشرفته است، توپوگرافی قرنیه را اندازهگیری کرده و قادر به تشخیص قوز قرنیه است. دادههای آن در عمل جراحی لیزیک استفاده می شود.

از این دستگاه جهت ارزیابی شکل قرنیه، آنالیز وضعیت لنز (کریستالین لنز کدر شده)، آنالیز زاویه اتاق قدامی، آنالیز عمق اتاق قدامی، آنالیز حجم اتاق قدامی، آنالیز حرارتهای کورتیکال خلفی و قدامی، آنالیز محل کاتالکتها و ضخامت قرنیه استفاده میشود.

OCT

Optical Coherence Tomography یا OCT برای ارزیابی دقیق اختلالات ماکولا بسیار ارزشمند است. قبل و بعد از عمل جراحی کاتاراکت انجام این تست ضروری است؛ چرا که پیش آگهی وضع بیمار قبل از عمل لازم است و ضمنا برای بررسی علل ناکامل بودن دید بیمار یک هفته بعد از عمل کمک می کند تا از وضعیت ماکولا مطمئن شویم چرا که از اختلالات لایه های مختلف شبکیه و کوروئید که ممکن است در دید بیمار تاثیر داشته باشد ما را مطلع می سازد.

میکروسکوپ جراحی

دستگاه اسپكولار میكروسكوپ

(specular microscope) از این دستگاه جهت شمارش سلول های آندوتلیال قرنیه استفاده می شود. اطلاع از وضعیت این سلولها جهت انجام هر گونه عمل جراحی داخل چشمی مفید و گاهی ضروری است.

فیکو- ویترکتومی

این دستگاه قادر به انجام اعمال جراحی کاتاراکت به روش فیکو، عمل جراحی سگمان خلفی، ویترکتومی عمیق با تزریق گاز و سیلیکون و خارج نمودن هسته عدسی از داخل ویتره توسط هندپیس متصل به دستگاه است. با این دستگاه جراح قادر است حتی عدسی های متراکم که با دستگاه های دیگر به راحتی قابل برداشتن نیستند یا همراه با عوارض جدی هستند خارج کرده و به اصلاح دید بیمار کمک کند.

انواع جراحی لیزر چشم

لیزیک (عمل اصلاح نزدیک بینی)

از اواسط سال 1990 انجام عمل لیزیک روی بیماران آغاز شد. این نوع عمل، عملی بسیار معمول در انگلستان به حساب می آید. بسیاری از انواع مشکلات بینایی با استفاده از لیزیک اصلاح می شود اما این عمل ممکن است برای اصلاح نزدیک بینی زیاد هم مناسب نباشد. جراحان در قرنیه برشی می دهند و لبه های بافت را بالا می آورند، سپس منطقه مورد نظر را با استفاده از لیزر اکسایمر تغییر شکل می دهند و در آخر بافت را دوباره به جای خود بر می گردانند.

پی آر کی (فوتورفراکتیو کراتکتومی)

انجام عمل پی آر کی (PRK) در اواخر 1980آغاز شد اما به دلیل وجود عمل های جراحی نظیر لیزیک و لازک، این نوع عمل اکنون به طور عمده برای اصلاح نزدیک بینی بیش از حد مورد استفاده قرار می گیرد. در این عمل بدون باز کردن بافت چشم با استفاده از لیزر اکسیمر قرنیه چشم را تغییر شکل می دهند.

لازک(لیزر اپی تلیوم کراتومیولوسز)

عمل لازک نیز مانند پی آر کی است اما لایه سطحی(اپی تلیوم) قرنیه باقی می ماند. حفظ لایه سطحی قرنیه از بروز عوارض جلوگیری می نماید و سرعت بهبود را تسریع می بخشد.

لیزیک موج از جلو

این نوع عمل نابهنجاری های طبیعی چشم را کاهش می دهد(که ممکن است باعث شود پرتوهای نور به مکان اشتباه تابیده شود) و بینایی پس از عمل را بهبود می دهد. توجه داشته باشید در این عمل چشم پزشک باید درباره روش های گوناگون اصلاح بینایی، درباره مزایا و مضرات عینک، لنز های تماسی و عمل لیزر اطلاعاتی در اختیار بیمار قرار دهد.