تفاوت دستگاه سی پپ (Cpap) و بای پپ (Bipap)

آپنه تنفسی چیست؟

آپنه (Apnea) یا قطع تنفسی در هنگام خواب یکی از رایج ترین مشکلاتی است که افراد با آن سر و کار دارند که منجر به قطع شدن تنفس و خر و پف می شود. آپنه تنفسی سبب می شود که معمولا بعد از بیدار شدن افراد دچار خستگی مزمن در طول روز، خشکی دهان و بی قراری شوند و در موارد جدی تر منجر به بروز بیماری های قلبی و عروقی می شود. معمولا سه نوع آپنه وجود دارد:

آپنه انسدادی: در این حالت یک عامل خارجی در راه تنفسی عامل قطع تنفسی می شود.
آپنه مرکزی: در این حالت به دلیل عدم دریافت پیام از مغز، عمل تنفس با مشکل مواجه می شود.
آپنه مختلط: ترکیبی از دو حالت قبلی است.

رایج ترین نوع آپنه تنفسی، آپنه تنفسی انسدادی یا (OSA:Obstructive Sleep Apnea) است که به طور مکرر در هنگام خواب رخ می دهد و منجر به قطع تنفس می شود. این آپنه زمانی رخ می دهد که ماهیچه عقب گلو شل می شود و مسیر تنفس را می بندد. زمانی که مسیر هوایی مسدود شود و برای چند ثانیه تنفس متوقف شود، سطح اکسیژن خون کاهش می یابد. در این حالت مغز متوجه این کاهش می شود و فرد را از خواب می پراند. این امر می تواند در شدت های مختلف در طول شب تکرار شود که در نهایت خواب با آرامش را از بیمار می گیرد.

برای این بیماران توسط پزشک یک آزمایش تحت عنوان تست خواب تجویز می شود که در مراکز تست خواب انجام می شود. این آزمایش، در طول خواب شب تا صبح صورت می گیرد و با کمک اتصالاتی که به بیمار متصل است، پارامترهایی مانند زمان به خواب رفتن، عمق خواب، تعداد تنفس، تعداد آپنه و … سنجیده می شود. با استفاده از نتیجه این آزمایش، پزشک متخصص تجویز می کند که آیا بیمار به دستگاه سی پپ و یا بای پپ نیاز دارد.

دستگاه ونتیلاتور

پیش از توضیح در مورد دستگاه های بای پپ و سی پپ بهتر است در مورد دستگاه ونیلاتور یا دستگاه تنفس مکانیکی صحبت شود. ونتیلاتور دستگاهی است که امکان تنفس را برای بیماری که بر هردلیل توانایی تنفس را از دست داده است فراهم می کند و بیمار را در عمل دم و بازدم به صورت مکانیکی کمک می کند. این تنفس مکانیکی از استفاده از یک آمبوبگ ساده تا دستگاه ونتیلاتور پیشرفته را شامل می شود.

ونتیلاتورها هم استفاده بیمارستانی و هم در مدل های ساده تر کاربرد خانگی دارند. این دستگاه ها بر اساس شرایط بیمار دارای مدهای عملکردی متفاوتی می باشند. دو مد از رایج ترین مد های دستگاه ونتیلاتور، مد CPAP و BiPAP است که به دلیل کاربرد گسترده ای که برای بیماران در منزل دارند، به صورت دو دستگاه جداگانه ساخته شده اند. بنابراین دستگاه های سی پپ و بای پپ، مدهای ساده شده دستگاه ونتیلاتور هستند.

دستگاه سی پپ

دستگاه سی پپ (CPAP: Continuous Positive Air Pressue) رایج ترین دستگاهی است که برای درمان غیر تهاجمی بیمارانی که از آپنه تنفسی انسدادی در هنگام خواب رنج می برند، تجویز می شود. دستگاه سی پپ بر اساس اطلاعات مندرج در تست خواب تنظیم می شود و فشار هوای مثبتی را برای باز شدن راه تنفسی بیمار ایجاد می کند، این فشار هوا معمولا در محدوده ۴ تا ۲۵ سانتیمتر آب قرار دارد.

دستگاه سی پپ فشار هوا را در مجرای تنفسی افزایش می دهد و به بیمار در هنگام عمل دم کمک می کند. این دستگاه از فشردن هوای اتاق استفاده می کند و اکسیژن تولید نمی کند بنابراین نباید با دستگاه اکسیژن ساز اشتباه شود. این هوای فشرده در مسیر خود از رطوبت ساز عبور داده می شود تا هوای خشک وارد ریه بیمار نشود.

اجزای دستگاه سی پپ

کمپرسور هوا که تنظیمات دستگاه در این قسمت قرار دارد
رطوبت ساز و گرم کن که هوای مرطوب و گرم را به ریه بیمار می رساند. دستگاه سی پپ می تواند این قسمت را نداشته باشد و با هزینه کمتری به فروش برسد.
لوله های رابط که هوا را از کمپرسور به بیمار می رسانند
ماسک تنفسی که می تواند به صورت تمام صورت (Full-face) یا نازال بینی (Nasal) باشد.

همانطور که گفته شد، پارامترهای دستگاه سی پپ بر اساس نتایج تست خواب تنظیم می شود. در دستگاه سی پپ این پارامترها پس ار تنظیم، ثابت باقی می ماند تا مجدد توسط متخصص بر اساس وضعیت بالینی بیمار بازنگری و در صورت نیاز دوباره تنظیم شود. بنابراین در دستگاه سی پپ چنانچه در هنگام خواب وضعیت بیمار به هر دلیلی تغییر کند و نیاز به فشار دمی بالاتر و یا پایین تر داشته باشد، تنظیمات دستگاه تغییری نمی کند و ثابت می ماند. برای حل چنین مشکلی دستگاه سی پپ اتوماتیک یا اتو سی پپ (APAP: Auto Cpap) که از انواع دستگاه سی پپ است تجویز می شود.

این دستگاه به صورت اتوماتیک بر اساس فشار هوایی که بیمار در آن لحظه نیاز دارد تنظیم می شود. فشار دمی که برای بیمار لازم است ممکن است در طول زمان و با تغییرات وزن بدن و شیوه زندگی، تغییر کند. همچنین بیمار در طول خواب شب تا صبح، جابجا می شود و ممکن است در موقعیتی قرار بگیرد که نیاز به افزایش یا کاهش فشار دمی برای رفع آپنه باشد. بعضی از بیمارها در طول شب تا صبح الگوی تنفسی ثابتی ندارند، یا بیمار ممکن است دچار سرماخوردگی یا آلرژی باشد. در تمام این موارد فشار دمی متغییر می شود و دستگاه اتوماتیک نسبت به دستگاه معمولی برتری پیدا می کند و زحمت تنظیم چند باره دستگاه را از دوش بیمار بر می دارد. دستگاه AutoCPAP کار دستگاه CPAP را انجام می دهد اما عکس این مورد اتفاق نمی افتد و طبیعتا هزینه تهیه این دستگاه از دستگاه سی پپ به مراتب بالاتر است.

دستگاه بای پپ

در مواردی که مشکل تنفسی بیمار حاد باشد، ممکن است پزشک دستگاه بای پپ(bipap: Bi-level Positive Airway Pressure) را تجویز کند. بیماری هایی مانند آسم شدید، بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD)، آپنه تنفسی زیاد که سطح اکسیژن خون را کاهش دهد، نارسایی های مزمن قلبی و عروقی، بیماری عصبی و ماهیچه ای و … همه از مواردی هستند که در آنها پزشک دستگاه بای پپ را تجویز می کند.

دستگاه بای پپ یک نوع دستگاه ونتیلاتور است که بیمار را هم در عمل دم و هم در عمل بازدم یاری می دهد. در هنگام تنظیم دستگاه بای پپ، دو سطح هوا بر اساس نتایج تست خواب تنظیم می شود یکی فشار هوای ورودی یا استنشاقی (ipap) و دیگری فشار هوای باز دمی (epap). فشار هوای بازدمی کمتر است تا بیمار بتواند عمل بازدم را انجام دهد. در هنگام استفاده از دستگاه بای پپ بیمار فشار هوای مثبت را هنگام دم حس می کند که نسبت به هنگام بازدم بیشتر است. یعنی در هنگام عمل بازدم این فشار کاهش می یابد تا عمل بازدم راحت تر صورت گیرد.

دستگاه بای پپ دارای انواع (مدهای) S ,T ,S/T ,AVAPS و CPAP است. در مورد مد CPAP که صحبت شد یعنی دستگاه بای پپ توانایی تبدیل شدن به سی پپ را نیز دارد. بای پپ دارای مدهای S و ST رایج ترین انواع بای پپ هستند. در مد S، دستگاه به صورت نرمال بر روی فشار بازدمی یعنی epap کار می کند و تنها زمانی فشار هوای بیشتر یا ipap را اعمال می کند که حسگرها متوجه مشکل بیمار در عمل دم شوند. بنابراین با اعمال یک فشار بالاتر، مشکل سختی عمل دم را برطرف می کنند و دوباره رو فشار بازدمی تنظیم می شود. دستگاه بای پپ مد ST، علاوه بر انجام عمل فوق، با تهیه بک آپ از ریتم تنفسی، تعداد تنفس بیمار در یک زمان مشخص را تعیین می کند و کمک می کند بیمار از تعداد تنفس مشخصی دردقیقه کمتر نداشته باشد. از دیگر مدهای دستگاه بای پپ، مد AVAPS است که مد حجمی است و برای رساندن ریه بیمار به حجم تنفسی مشخص استفاده می شود.

تفاوت دستگاه بای پپ و سی پپ در این است که دستگاه سی پپ، فشار هوای مثبت و ثابتی را ایجاد می کند که به عمل دم کمک می کند و در هنگام بازدم بیمار، همچنان این فشار ثابت است. این فشار ثابت ممکن است برای بیمار ناراحتی ایجاد کند. اما بای پپ به دلیل دو سطح فشار متفاوتی که ایجاد می کند، بیمار را در هنگام بازدم نیز کمک می کند. به این ترتیب که با کاهش فشار در هنگام باز دم، بیمار راحتی بیشتری دارد. همچنین بای پپ این توانایی را دارد که تعداد تنفس بیمار در دقیقه را تنظیم کند و چنانچه تنفس از این میزان کمتر شد، با اعمال فشار هوا بیمار را وادار به تنفس کند.

ماسک سی پپ و بای پپ

از تجهیزات مهمی که در هنگام استفاده از دستگاه بای پپ و سی پپ کاربرد دارد، ماسک است. ماسک بای پپ و سی پپ می تواند به صورت نازال بینی و یا ماسک تمام صورت (Full Face) باشد. ماسک نازال بینی اندازه کوچکتری دارد و به بیمار هنگام خواب آزادی عمل بیشتری می دهد اما برای فشار هوای بالای دستگاه، نشتی می دهد و مشکل ساز می شود. در مقابل ماسک تمام صورت به دلیل اندازه بزرگتری که دارد، راحتی کمتری برای بیمار دارد اما برای فشارهای مختلف قابل استفاده است. ماسک دستگاه های بای پپ و سی پپ باید بر اساس اندازه صورت بیمار تهیه شوند تا هیچ گونه نشتی هوا نداشته باشند در غیر این صورت دستگاه دچار مشکل می شود و آلارم می دهد.

دستگاه های سی پپ و بای پپ در بازار ایران

در بازار تجهیزات پزشکی ایران، دستگاه های بای پپ و سی پپ وارداتی از کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا، آلمان، تایوان، چین و …. وجود دارند. از بین این دستگاه ها می توان به برندهای فیلیپس (Philips)، رزمد (Resmed)، لوون اشتاین (Lowenstein)، اپکس (Apex)، فیشر اند پایکل (Fisher & Paykel) و …. اشاره کرد.

همچنین ماسک دستگاه بای پپ و سی پپ می تواند از برند خود دستگاه و یا برند ارزان تر و به صورت جداگانه بر اساس سایز صورت بیمار تهیه شود.